شعر و عرفان

بابا طاهر عریان

بابا طاهر معروف به «عریان» عارف و شاعر ایرانی قرن 5

هجری قمری. در مورد سال تولد و وفات، نحوه معاش و علم

 و دانش و معرفت و مسلک عارفانه او از منابع قدیم هیچ

اطلاع روشن و دقیقی بدست نیامده تا جائی که بعضی ها او را

شخصیت مرموز می خوانند.

 این شاعر صوفی منش اهل همدان در ایران است، در همانجا

زندگی می کرد و در همانجا فوت کرد. قدیمی ترین مأخذی

که در تاریخ است،

 ملاقات و گفتگوی طغرل سلجوقی و بابا طاهر است که این

پادشاه لشگر خود را در مقابل و ملاقات او، متوقف کرد و

  بوسه   بر  دستان  او زد وتوصیه اش را اجابت کرد و سخن

عتاب آلود او را برتافت.

القاب باباطاهر

لفظ بابا در تمام منابع قدیم و متاخر، به عنوان پیشنام او،

آورده شده است. بابا معادل پیر، شیخ و مرشد می باشد و این

لقب معمولا به پیران کامل و مرشدان اطلاقمی شد. خودش در

 

 است طاهر گفته و در یک غزل "بابا طاهر"تخلص کرده

است. ولی لقب "عریان" در هیچیک از منابع قدیم و حداقل تا

اواسط قرن نهمهمراه نام او نیست. به احتمال بسیار، این

صفت "عریان" بیانگر دوری او از علائق دنیوی است.

 اگر چه گاهی این فکر پیش آمده که او سر و پا برهنه بوده و

یا در معابرعمومی برهنه شده است.

 در برخی مأخذ هم از او با صفت شیفته گونه، دیوانه، دیوانه

فرزانه، یاد شدهاست. ولی در حافظه بیشتر ایرانیها،او را

باباطاهر همدانی، می دانند.

باباطاهر و اهل حق

پیروان اهل حق، باباطاهر را از بزرگان خودشان می دانند و او

را از یارانهم عقیده و همراز"شاه خوشین لرستانی" که از

بزرگان "اهل حق" بوده می گویند، البته منابعی هم درباره

ارتباطاو با "شاه خوشین" هست.

اشعار باباطاهر

بیشتر شهرت او به خاطر دو بیتی های عوام فهم و خواص

پسند اوست.اطلاق دوبیتی (و ترانه) به این نوع شعر، در قرن

اخیر بیشتر رایج شده استو ایرانی ها مخصوصا در نواحی

مرکزی و غر ب کشور، همیشه به این نوع شعرساده، بیشتر

گرایش داشتند. بعضی ها گویش اشعار او را محلی می دانند.

 مضامین اشعار او را با عناصر طبیعت، کوه و صحرا و گل و

گیاه، عواطف لطیف و احساسات رقیق، غم غربت و درد

دلتنگی، درویشی و قلندری و ملامتی، اندوهبی سامانی و

حسرت وصال، شکوه از ناپایداری ها و بی وفایی ها، اعتراف

بهگناه و پوزش از خدا،  مویه هایی   حاصل   هجران، شور 

  و جذبه های عشق افلاطونی و ... تشکیل می دهند.

آثار

علاوه بر دوبیتی های او، رساله ای عرفانی مشتمل بر اشارات

یا کلمات قصار به زبان عربی به باباطاهر منسوب است که با

اختلاف بین بیست و سه یا پنجاه باب، تدوین شده است. این

رساله همیشه مورد توجه صوفیه بوده است و بر آن کلمات،

شروحی نوشته شد. شرحی دیگر با عنوان

"الفتوحات الربانیه فی فرج الاشارات الهمدانیه"، دو شرح

دیگر از کلمات او به وسیله سلطان علیشاه، تالیف شده است.

 یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان عربی با عنوان های

«توضیح» و «ایضاح». با مطالعه کلمات قصار او، معلوم می شود

که او نه اینکه فردی عامی نبوده بلکه دانشمندی است که در

باب مسائلی چون علم و معرفت، عقل و نفس، دنیا و عقبی،

اشاره و وجد و سماع، مشاهده و مراقبه، زهد و توکل

و رضا، سکر و محبت، فقر و فنا، و ...، در واقع از جزئی ترین

اصول فقه و

شریعت تا پیچیده ترین مسائل فلسفه، عرفانو تصوف، احاطه

کامل داشته و در واقع پس از طی مراحل علم به گفته برتلس

بعد به جرگه تصوف در آمده است و عارف کامل و مرشد

زمان خودش بوده است.

آرامگاه باباطاهر

آرامگاهش بر فراز تپه ای در شمال غربی همدان، مقابل قله

الوند و از سوی دیگر مقابل بقعه امام زاده حارث (هادی) بن

علی علیه السلام ساخته شده  است.  آرامگاه   قدیمی اش به

صورت  برج  آجری 6 ضلعی ساختهشد که در اوایل قرن

14 شمسی در معرض خرابی بود که سال 1317 شمسی

 تجدیدبنا  شد   ولی  نا  تمام ماند.  بار دیگر  در  سال

1329 - 1331، بازسازی  شد و  در سالهای1346 -

1349 ش، کامل شد. در جوار آرامگاهاو، مقبره مشاهیر

بزرگ همدان، قرار دارد.

و اینک چند نمونه از دوبیتی های او:

خور آیین چهره ات افروته تر بی    

 دلم   از   تیر   عشقت   دوته   تر   بی

ز چه    خال  رخت  دانی   سیاهه       

 هر آن نزدیک خور  بی سوته  تر  بی

                                        ****

عزیزم   کاسه   چشمم  سرایت          

 میان  هر دو چشمم جای پایت

از آن ترسم که غافل پا نهی باز      

   نشینه   خار   مژ گانم  به  پایت

                                      ****

دلی دارم چو مرغ پا شکسته          

چو کشتی بر لب دریا نشسته

همه گویند طاهر ،تار بنواز           

 صدا چون می دهد تار شکسته

                                          ****

نظرات شما عزیزان: