شعر و عرفان

در بيان مقام توكل

تكيه بر تقوي و دانش در طريقت كافريست

راهرو  گر  صد  هنر  دارد  توكل   بايدش

توكل به معناي اعتماد بر خدا و واگذاري نتيجه امور به خداست.انسان به ميزاني

كه نسبت به خداوند معرفت داشته باشد به همان نحو بر خدا توكل دارد به اين

 صورت كه هر چه شناخت ما به خدا بيشتر باشد توكل   ما بر خدا بيشتر  است.

 نكته اي كه در باب توكل بايد به  آن   توجه داشت برداشت  ناصواب از  معناي

 توكل است به اين نحو كه  بعضي  انسانها  توكل  را به  معناي  عدم استفاده  از

 اسباب و علل در جهان مي دانند يعني  استفاده از  اسباب و  وسايل رات  خلاف

معناي توكل  مي شمارند.   ناگفته  پيداست  كه  از  اين  ابزار  براي  رسيدن  به

 مقصود بايد نهايت استفاده را نمود چرا كه حكمت خدا  چنين اقتضاء   مي كند

 اما در عين حال نبايد از واگذاري نتيجه امور به  خدا غافل شد كه  در غير اين

 صورت سرانجام بدي براي انسانها به همراه خواهد داشت .

گر خدا خواهد نگفتند از بطر           پس خدا بنمودشان عجز بشر

خداوند در سوره آل عمران آيه  159 خطاب به پيامبر ( ص)  مي فرمايد:

 .... .و شاورهم في  الامر فاذا  عزمت فتوكل  علي  الله . د ر كارها  با  آنان

 مشورت كن و چون  تصميم  گرفتي  بر  خدا  توكل كن  به  عبارتي  ديگر

 توكل پس از مشورت و تصميم  گيري است نه  قبل  از  آن  برخلاف  نظر

 بعضي  از  انسانها   كه  توكل   را  به   معناي  واگذاري  تام  امو ر به  خدا

مي دانستند  و  اندك  تلاشي  در  اين  زمينه  را  مخالف  با  امر  خدا  تلقي

 مي كردند.  چنانچه از  پيامبر  (ص)  منقول  است : روزي  رسول  خدا (ص)

 با مردمي  بر  خورد  كه  اهل  كار و  تلاش  نبودند ، به  آنان  فرمود:   شما

چه   گروهي   هستيد ؟   گفتند:   ما   توكل   كنندگان   بر   خدا   هستيم

فرمود: نه، بلكه شما سربار ديگران هستيد.

گر توكل مي كني در كار كن       كشت كن پس تكيه بر جبار كن

اگر انسان اهل معرفت باشد مي داند كه خداوند  در راستاي   راهيابي  انسان

 به خواسته هايش ابزار و وسايلي را مهيا نموده است كه بايد از آن بهره  جويد

خواجه چون بيلي به دست بنده داد       بي سبب معلوم شد او را مراد

بنابراين اسباب و ابزار در  جهان جز ء  حكمت  خداست  و نمي تواند  منافي

 امر توكل باشد.

در روايت است كه عربي نزد پيامبر(ص) آمد در حاليكه شتر خويش را رها كرد.

رسول اكرم (ص) فرمود : شترت را كجا  گذاشتي؟ گفت:  آنرا  رها  كردم  و

بر خدا توكل نمودم ؛ پيامبر (ص)  فرمود: اعقلها و توكّل .پايش  را  ببند  و

 بر خدا توكل كن.

گفت پيغمبر به آواز بلند             با توكل زانوي اشتر ببند

رمز الكاسب حبيب الله شنو       از توكل در سبب  كاهل مشو

در توكل بايد به نكات توجه داشت كه توكل فقط به معناي گفتن لفظ يا

جمله نيست بلكه امري قلبي و   دروني است و   در اين صورت   است   كه

 مي تواند موپر واقع شودو نكته ديگر اينكه   توكل   وقتي   معناي   واقعي

دارد كه انسان مسئوليت خود را به    درستي    انجام   دهد  ،سپس بر خدا

توكل نمايد كه زين پس هرچه پيش آيد در واقع به صلاح اوست

چنانكه سنايي مي فرمايد:

زالكي كرد سر برون ز نهفت         كِشته خود چو خشك ديد بگفت

اي همه آن تو چه نو چه كهن       رزق بر توست هر چه خواهي كن

بنابر اين نبايد از مصلحت بعضي از امور غافل بود

عسي ان تكرهوا شيئا ً و هو خير لكم و عسي ان تحبّوا شيئا ً و هو شرٌ لكم

چه بسا چيزهايي را كه ناپسند مي دانيد در حاليكه به سود شماست و چه

 بسا چيزهايي كه دوست مي داريد كه آن به ضرر شماست.

غمناك نبايد بود از طعن حسود اي دل

باشد كه چو وابيني خير تو در اين باشد

يا:

آن كس كه توانگرت نمي گرداند

او  مصلحت  تو  از تو  بهتر  داند

پروين اعتصامي نيز در داستاني بسيار زيبا با عنوان  گره گشا  اين مساله را

 يادآور مي شود كه در پايان اين سخن به آن اشاره مي شود.

پير  مردي  مفلس  و بر گشته  بخت          

  روزگاري  داشت   ناهموار و  سخت

هم  پسر   هم  دخترش  بيمار    بود              

  هم  بلاي  فقر  و  هم  تيمار     بود

روزها  مي رفت  بر  بازار  و      كوي              

نان طلب مي كرد و   مي برد      آبروي

هر  اميري  را  روان  مي شد    ز پي             

تا   مگر  پيراهني   بخشد  به   وي

صبحگاهي  رفت  و   از  اهل    كرم              

كس ندادش نه  پشيز و   نه   درم

رفت     سوي    آسيا    هنگام    شام            

 گندمش بخشيد دهقان يك دو جام

زد  گره  بر  دامن  آن گندم ،   فقير               

 شد  روان و گفت  كاي حيّ   قدير

گر تو پيش آري به فضل خويش دست       

 بر گشايي   هر  گره   كايام    بست

چون كنم يارب در اين   فصل    شتا           

من  عليل  و  كودكــــــانم    ناشتا

مي خريد اين گندم ار يكجا ي كس            

هم عسل زان مي خريدم ،هم عدس

 بس گره بگشوده اي  از  هر  قبيل         

اين   گره   را  نيز بگشا ،اي جليل

اين دعا  مي كرد و  مي پيمود   راه           

  ناگه  افتادش   به   پيش  پا  نگاه

ديد     گفتارش     فساد    انگيخته              

وان گره بگشوده ،گندم    ريخته

بانگ بر  زد   كاي   خداي   دادگر             

  چون  تو  دانايي،  نمي داند    مگر

سالهــــــــا نرد   خدايي    باختي             

اين  گره  را   زان  گره   نشناختي

من  ترا  كي   گفتم  اي  يار   عزيز             

كاين گره بگشاي و گندم را بريز

ابلهي  كردم  كه  گفتم   اي    خدا               

گر  تواني  اين  گر ه  را  بر  گشا

آن گره را چون  نيارستي   گشود              

اين گره بگشودنت آخر   چه  بود

الغرض برگشت مسكين دردناك             

 تا مگر بر چيند آن گندم ز خاك

چون براي   جستجو   خم   كرد  سر            

ديد   افتاده   يكي   هميان    زر

سجده كرد و گفت كاي رب و دود            

 من چه دانستم ترا حكمت چه بود

هر بلايي كز تو آيد ،رحمتي  است           

 هر كه را فقري دهي ،آن دولتي است

گندمم  را   ريختي  تا    زر     دهي             

  رشته ام بردي ، كه تا گوهر دهي

در تو پروين نيست فكرو عقل و هوش       

  ورنه ديگ حق نمي افتد ز جوش

 

نظرات شما عزیزان: